Dirk Vansintjan: waarom de energiecoöperaties de sleutel zijn voor de energietransitie

Dirk Vansintjan was onze gastspreker tijdens onze open ledenavond, op 14 januari 2020.

Hij is medeoprichter van de Vlaamse energiecoöperatie Ecopower.
Met wind, zon en water wekt Ecopower 90 miljoen kWh per jaar op.
Ecopower heeft bijna 60.000 leden en 43 mensen in dienst.

Ecopower

Studenten kopen oude watermolen

Het verhaal van Ecopower begint aan het begin van de jaren ‘80 met studenten en net afgestudeerden. Ze kopen een oude als monument beschermde watermolen: om erin te gaan wonen. De voorwaarde is dat ze de watermolen restaureren en de turbine weer werkend krijgen. Die maakte ooit elektriciteit voor het hele dorp. Dat lukt, en in 1991 richt Vansintjan samen met de anderen Ecopower op. ‘Dat is een beetje uit de hand gelopen’, lacht Vansintjan.

100% eigendom van windmolens in Eeklo

Een belangrijk jaar voor Ecopower is 1999. De Vlaamse gemeente Eeklo zoekt via een openbare procedure een partij die een windproject kan ontwikkelen en ziet graag dat burgers daarin kunnen participeren. Op dat onderdeel kun je extra punten verdienen. Ecopower doet mee. Ze hebben 30 leden en 50.000 euro in kas. Ze beloven 100% eigendom voor de bewoners van Eeklo. Ze winnen. Van de bewoners komt geen enkel bezwaar. In een half jaar tijd bouwt Ecopower drie windturbines, die volgend jaar 20 jaar oud zijn. Ecopower gaat van 30 naar 1250 leden.

Vrije energiemarkt

Een tweede mijlpaal voor Ecopower komt als per 1 juli 2003 in Vlaanderen nieuwe spelers mogen toetreden tot de energiemarkt. Ecopower maakt daarvan gebruik en mag stroom gaan leveren. Vansintjan: ‘Het duurde lang voordat we begrepen hoe we een afrekeningsfactuur moesten maken’. Uiteindelijk lukt het Ecopower om stroom te gaan leveren aan een nu snel groeiend aantal leden.

Geen reclame, laagste prijzen

Ecopower neemt op de stroomverkoop geen winst en levert dus stroom tegen kostprijs. ‘We moeten alleen zien dat de mensen die het werk doen, betaald krijgen,’ aldus Vansintjan. Relinde, zijn echtgenote en verantwoordelijk voor de communicatie, heeft daarom nooit budget nodig voor reclame. ‘De Vlaamse regulator vergelijkt de tarieven, Ecopower is voor veel mensen de minst dure.’ Omdat de productie achterbleef op het groeiende ledenbestand, hanteerde Ecopower jarenlang een wachttijd voor start levering aan nieuwe leden.

Met gemiddeld vier aandelen à 250 euro zorgen de leden voor het investeringskapitaal. Van banken leent Ecopower niet of maar kort. Vansintjan: ‘Dat maakt dat we stevig staan. Veel van onze conculega’s leggen zelf 20% op tafel en lenen de rest bij de bank.’ Toen na de bankencrisis in 2008 ook de elektriciteitsprijs kelderde zijn veel van die bedrijven failliet gegaan. Ecopower keerde slechts één jaar geen dividend uit.’

REScoop EU

Ecopower is gaan samenwerken met coöperaties in heel Europa. Vansintjan is voorzitter van de Europese federatie van coöperaties, REScoop EU.

Dankzij het lobbywerk van REScoop EU in Brussel heeft nu bijvoorbeeld elke burger het recht om zonnepanelen op zijn dak te leggen en zelf de stroom te gebruiken. In veel landen was dat daarvoor nog heel anders. In Spanje moest je je zelf opgewekte stroom verplicht terug leveren aan het net, zonder daar zelf enig voordeel van te hebben. Als je de stroom tóch zelf gebruikte, kon je in de gevangenis terecht komen.

Een ander Europees aandachtspunt is energiearmoede. Vansintjan: ‘Vaak krijgen energiecoöperaties het verwijt dat ze vooral de tweeverdieners bereiken, met twee SUV’s voor de deur en een pak zonnepanelen op het dak. Hoe bereik je minder goed bedeelde mensen en betrek je hen? Dat zou een zorg moeten zijn van elke energiecoöperatie. Alleen wanneer windmolens en zonnepanelen in eigendom komen van de burgers, kunnen ze de winsten lokaal inzetten, en mensen toegang geven tot betaalbare energie.’

Zie ook: www.rescoop.eu, @DirkVansintjan

Over kopiëren, warmtetransitie, China, democratie en meer

Vansintjan geeft antwoord op vragen en opmerkingen van de leden van Zuiderlicht.

Wie gaat de warmtetransitie in onze wijken betalen?

Wie investeert in schone energie van bijvoorbeeld wind op land of op zee, verdient geld. ‘En wie garandeert de winsten van de investeerders? Dat zijn niet de grote bedrijven. Die betalen namelijk geen belastingen en ze betalen het minst voor hun elektriciteit, omdat politici bang zijn dat ze anders verhuizen. Het is daarmee de gewone burger, die met zijn laagspanningsaansluiting de hoogste tarieven heeft én belasting betaalt. Dus in die zin staan wij garant voor de winsten van diegenen die investeren in de productie van hernieuwbare energie. En vanuit die vaststelling zeggen wij, is het dan niet billijk dat we minstens de helft van die energieproductie in burgerhand krijgen?’

Coöperaties zijn sleutel voor warmtetransitie

De winsten die coöperaties kunnen maken met de opwek van schone energie zijn de sleutel voor de warmtetransitie, denkt Vansintjan. ‘Het is geld voor renovatie, isolatie, besparing en voor omschakelen naar aquathermie of geothermie. We mogen dus niet toelaten dat die winsten verdwijnen met Mitsubishi naar Japan. Wij mogen niet toelaten dat ze verdwijnen naar de aandeelhouders van Shell. Dat laaghangend fruit, dat moet bij ons blijven, zodat we dat in onze buurten kunnen inzetten.’

We hebben een sterk ethisch verhaal: wie tegen ons is die is slecht,’ lacht Vansintjan. ‘Eerst lachen ze je uit, dan gaan ze de concurrentie aan, dan kopiëren ze je en uiteindelijk win je. Wij zijn nu aan dat derde bezig. Ze kopiëren ons. Al die grote ontwikkelaars en staatsbedrijven zetten energiecoöperaties op. Ze zeggen: bij ons kun je ook participeren. Dat zijn echter schijncoöperaties met een financieel product. De mensen die meedoen zijn geen eigenaar, die houden ze zoet met wat centen. Dus wij moeten met alle coöperaties samen een vuist maken.’ Net als Energie Samen, dat de belangen van de Nederlandse energiecoöperaties behartigt, pleit Vansintjan ervoor dat minimaal 50% van alle windmolens in handen komt van de coöperaties. ‘Onze bondgenoten moeten gemeentes zijn.’

Waarom is de coöperatieve aanpak beter dan een winstmodel?

Vansintjan: ‘Ik denk dat de mensheid zal standhouden en vooruitgaan door samenwerking en niet door competitie. Ik ben niet voor communisme, helemaal niet. Maar in zo’n losgeslagen neo-liberale vrije markt, daar vallen slachtoffers.’ Als voorbeeld noemt hij het faillissement, in 2018, van Anode, die in Vlaanderen verantwoordelijke was voor het evenwicht van de meeste kleinere elektriciteitsleveranciers. De schade was 15 miljoen euro. 10% kwam voor rekening van Ecopower: 1,5 miljoen euro. In Duitsland ontslaan windturbinefabrikanten nu 10.000 mensen. Dat is de vrije markt.

100 jaar vooruit plannen

Als tegenvoorbeeld noemt Vansintjan China. ‘Die plannen 100 jaar vooruit. Wij moeten ook verder vooruit plannen. De energietransitie gaat alles veranderen. Onze hele economie gaat veranderen, en daar gaat inderdaad veel geld mee gemoeid. Cruciaal is waar wij staan, als burger. Zijn wij ervan de dupe? Of eisen wij een sterke positie op?

We moeten elkaar helpen

‘Het coöperatieve model is niet jong, het is een stevig model. Van de coöperatieve banken kwamen er tijdens de bankencrisis maar weinigen in de problemen. Zij die wel in problemen kwamen, waren van het coöperatieve pad afgedwaald. We moeten elkaar niet beconcurreren, we moeten elkaar helpen, dat is cruciaal.’

Democratie en sustainable development goals

Bij coöperaties gaat het ook over democratie en autonomie. ‘Coöperaties zijn van de leden, maar geven om heel de maatschappij. We zijn niet afhankelijk van de overheid of van bedrijven. Als je naar de sustainable development goalskijkt, is de coöperatie de geschikte tool om op al die vlakken te werken.

Eerdere sprekers

Dirk Vansintjan was spreker tijdens de laatste open ledenavond van Zuiderlicht.

Eerder spraken: